اصول مورد قبول حسابداری

منظور از اصول مورد قبول حسابداری مجموعة قواعد و دستور العمل هایی است که طی تاریخ حسابداری به تدریج عنوان گردیده و مورد پذیرش حسابداران دنیا قرار گرفته است.

در ایران فهرست مشخصی از اصول حسابداری که مورد قبول و پشتیبانی حسابداران و کارشناسان مالی ایران باشد ارائه نگردیده است و معمولاً اصول حسابداری مورد قبول حسابداران دیگر کشورها در ایران نیز به کار گرفته می شود.

به کارگیری اصول مورد قبول حسابداری باعث می شود که صورت های مالی تهیه شده توسط حسابداران مختلف دارای معانی نسبتاً مشابهی باشد و از اعمال سلیقه شخصی در بسیاری از موارد جلوگیری به عمل آید.

اصول مورد قبول حسابداری یک مجموعة راکد و ثابت نیست.

1-اصل شخصیت جداگانه (در توضیح اصول مورد قبول حسابداری) :

به موجب این اصل در ثبت فعالیت های مالی امور مؤسسه به طور مستقل و مجزا از امور مربوط به مدیران م صاحبان موسسه در نظر گرفته می شود.

بنابراین هنگام ثبت فعالیت های مالی یک موسسه حسابدار باید از خود سوال کند که معامله مورد نظر از دیدگاه مؤسسه چه نتایجی داشته است و فقط این نتایج را در دفاتر ثبت نماید.

به عنوان مثال اگر صاحبان مؤسسه وامی دریافت و وجه را برداشت نمایند حسابدار باید در دفاتر مؤسسه ، صاحب حساب مؤسسه را بدهکار و حساب بانک را بستانکار نماید.

اصل تفکیک شخصیت در کلیه شرکت ها و مؤسسات حتی مؤسساتی که متعلق به یک نفر است نیز می بایست رعایت شود.

2-اصل سنجش پولی (در توضیح اصول مورد قبول حسابداری) :

وقایعی که در حساب ها ثبت می شوند به وسیله واحد اندازه گیری مشترکی که پول می باشد ، بیان می گردد.

به عنوان مثال چنانچه موسسه ای مبلغ 1.000.000 ريال وجه نقد ، مقدار 100 تن مواد اولیه و تعداد 1000 واحد کالای ساخته شده داشته باشد ، برای نشان دادن جمع دارایی های این مؤسسه نمی توان مبلغ ، تعداد و مقدار را با هم جمع نمود ، بلکه باید نخست همه آنها را به یک واحد اندازه گیری مشترک که همان پول می باشد ، تبدیل و سپس اقدام به جمع آنها نمود.

از آنجایی که اطلاعات حسابداری فقط شامل آن دسته از وقایعی می گردد که می توان با زبان پولی بیان کرد ، بنابر این نمی توان از حسابداری انتظار داشت که تمام وقایع را دربارة یک موسسه بیان کند.

به عنوان مثال استخدام یا در اختیار داشتن یک کارگر ماهر یا یک مدیر فروش خوش اخلاق و خوش بر خورد ، با اینکه در وضعیت شرکت تاثیر به سزایی دارد، ولیکن چون قابل سنجش به پول نیست ، در حساب ها ثبت نمی شود.

3-اصل تداوم فعالیت (وجود مداوم موسسه) :

اصل تداوم فعالیت در حسابداری بر این فرض استوار است که یک مؤسسه در آینده به فعالیت های خود ادامه داده ، کلیه دارایی ها را نخواهد فروخت و با پرداخت نهایی طلب بستانکاران و حقوق صاحبان خود ، دست از ادامه فعالیت بر نخواهد داشت.

به همین دلیل عملیات حسابداری بر مبنای اصل تداوم ، فعالیت می نماید. به عنوان مثال ماشین آلات تولیدی یک موسسه معمولاً متناسب با ارزش جاری تعدیل نمی شود چه فرض آن است که این ماشین آلات در آینده به فروش نخواهد رفت بلکه از آنها در عملیات آینده موسسه استفاده خواهد شد.

البته مواردی نیز وجود دارد که اصل تداوم فعالیت عملاً قابل اجرا نیست. به عنوان مثال اگر موسسه بخواهد منحل شود در این صورت ، صورت های مالی بر اساس دیگری تهیه می شود و از جمله ماشین آلات به قیمت قابل فروش در بازار نشان داده می شود.

با این وجود این امر از موارداستثنایی است که به جای اصل تداوم فعالیت از اصل توقف فعالیت استفاده می شود.

4-اصل بهای تمام شده (در توضیح اصول مورد قبول حسابداری) :

کلیه دارایی ها به قیمت تمام شده در دفاتر ثبت می شود. وقتی دارایی ها تحت شرایط معمولی خریداری می شوند بر اساس قیمتی که در اثر مذاکرات دو طرف معامله کننده برای آنها تعیین شده است ، در دفاتر ثبت می گردد.

به عبارت ساده تر قیمت یک دارایی از نظر خریدار مبلغی است که وی برای آن می پردازد.

لازم به تذکر است ارزش عادلانه دارایی جهت ثبت آن در دفاتر مورد استفاده نخواهد بود ، خریدار ممکن است دارایی را با قیمتی بیشتر یا کمتر از ارزش واقعی آن در بازار به دست آورد ، در این حالت دارایی به مبلغی که برای آن پرداخت شده در دفاتر ثبت می شود و ارزش واقعی آن در بازار در عملیات حسابداری به حساب نمی آید.

باید توجه داشت که اگر قیمت دارایی ها در تاریخ ترازنامه بیش از قیمت تمام شدة آنها باشد هیچ تغییری در قیمت تمام شده آنها داده نمی شود و اصل قیمت تمام شده ، در این مورد اعمال می گردد ، علت وجودی این اصل ، این است که ارزش روز قاعدة منظمی ندارد و تابع نظریات افراد می گردد که در نتیجه یکسانی صورت های مالی را از بین می برد.

5- اصل تحقق (در توضیح اصول مورد قبول حسابداری) :

به موجب این اصل درآمدهای موسسه تا زمانی که واقعاً تحقق نیافته باشد به حساب منظور نمی شود و زمان تحقق معمولاً زمانی است که کالاها و خدمات تحویل مشتری می شود.

بر اساس این اصل کالاهای امانی ارسالی به نمایندگی را نمی توان جزء فروش منظور نمود و همچنین سود حاصل از افزایش قیمت دارایی ها را تا زمانی که واقعاً به فروش نرسیده باشند نمی توان به حساب درآمد منظور نمود.

6-اصل وضع هزینه های یک دوره از هزینه های همان دوره :

بر طبق این اصل کلیه درآمدهای یک دوره چه وصول شده و چه وصول نشده باشد و نیز کلیه هزینه های یک دوره چه پرداخت شده و چه پرداخت نشده باشد ، باید در همان دوره و فقط در همان دوره ثبت شود و سپس حساب سود و زیان تنظیم گردد.

بدین علت است که هزینه های تعلق گرفته و پرداخت نشده در حساب ها ثبت می شوند و پیش پرداخت های هزینه مربوط به دورة مالی بعد ، نه به عنوان هزینه سال بلکه به عنوان یک دارایی جاری نشان داده می شوند.

اصولی که در فوق به طور خلاصه شرح داده شد ، بعضی از اصول اساسی حسابداری است ، حسابداری آن چنان متکی به این اصول است که بسیاری از حسابداران بدون آنکه متوجه چون و چرای اصول مذکور باشند ، کلیه عملیات حسابداری را بر اساس آن انجام می دهند.

علاوه بر اصول اساسی مذکور ، اصول کلی دیگری نیز در حسابداری وجود دارد که چگونگی رعایت اصول فوق الذکر و همچنین اصول و روش های مورد قبول دیگر تابع آنها می باشد.

مفهوم بعضی از اصول کلی به طور خلاصه به شرح زیر است:

الف- اصل ثبات رویه (در توضیح اصول مورد قبول حسابداری) :

روش حسابداری یک موسسه باید در سال های متوالی یکسان باشد. اگر در یک سال ، یکی از روش های عمده حسابداری در مواردی که دو یا چند انتخاب وجود دارد ، تغییر نماید ، باید در یادداشت های ضمیمه صورت های مالی این تغییر روش به وضوح نشان داده شود و میزان اثر تغییر روش بر اقلام سود و زیان و ترازنامه افشاء گردد.

مثلاً می توان موجودی های کالا را هم به روش اولین صادره از اولین وارده ( FIFO ) و هم به روش میانگین موزون ارزیابی نمود. هر گاه یکی از این دو روش مورد عمل شرکت باشد و در یک دورة مالی این روش به روش قابل قبول دیگری تغییر یابد ، اصل ثبات رویه اعمال نگردیده و بایستی به شرح بالا ، توضیح داده شود.

ب- اصل محافظه کاری :

بر اساس این اصل در حسابداری ، انعکاس هر عمل یا وضعیت با رعایت جانب احتیاط صورت می گیرد به عبارت دیگر برای ثبت هر فقره درآمد یا هزینه و یا انعکاس ارزش هر یک از اقلام دارایی یا مبلغ هر یک از اقلام بدهی ، ضمن توجه به شرایط واقعی، بدترین حالت ملاک عمل قرار داده خواهد شد.

به عنوان مثال با آنکه بر اساس اصل قیمت تمام شده ، موجودی های جنسی پایان دوره می بایست به قیمت تمام شدة آن در تراز نامه نشان داده شود ولی براساس این اصل در صورتی که قیمت قابل فروش موجودی های جنسی در تاریخ تراز نامه کمتر از قیمت تمام شده باشد ، قیمت کمتر ، ملاک عمل قرار می گیرد.

ج- اصل اهمیت (در توضیح اصول مورد قبول حسابداری) :

مفهوم اصل فوق به صورت خلاصه آن است که کلیه اصول اساسی و کلی فوق الذکر با توجه به اهمیت نسبی اقلام و ارقام مربوطه مورد پیروی و اجرا قرار می گیرد ، به عبارت دیگر در صورتی که موارد یا مبالغ مربوطه دارای اهمیت نسبی کم یا قابل اغماض باشد ، اصول مذکور اساساً رعایت نگردیده و یا مورد تعدیل واقع می گردد.

به عنوان مثال با آنکه بر اساس اصل وضع هزینه های هر دوره ، می بایست هزینه ها به طور دقیق محاسبه و به حساب های آن دوره منظور گردد ، بایستی در پایان دوره مالی مقدار باقیمانده لوازم التحریر از قبیل کاغذ ، جوهر ، مداد و … ارزیابی شده و فقط ارزش مقادیر مصرف شده به حساب آن دوره منظور گردد.

لذا به علت بی اهمیت بودن نسبی مبالغ مذبور ، از انجام این عمل صرف نظر می شود و قیمت تمام شدة مقادیر مصرف نشده نیز به عنوان هزینة دوره به حساب منظور می شود.