حسابداری اسناد دریافتنی

حسابداری اسناد دریافتنی : اصطلاح اسناد دریافتنی در حسابداری برای انواع مختلف ابزارها و اسناد اعتباری به کار برده می شود.  سفته قرارداد مکتوبی است که طی آن صادر کننده (متعهد سفته) بدون هیچ قید و شرطی متعهد به پرداخت مبلغ مشخصی براساس شرایط قرارداد ، به ذینفع سفته می شود. اغلب سفته هایی که در فعالیت های تجاری استفاده می شوند ، قابل انتقال هستند و این بدان معناست که دارنده سفته می تواند آن را در طول دوره تا سررسید بفروشد ، تنزیل کند و یا به کمک آن وام دریافت نماید. اسناد دریافتنی اغلب زمانی مورد استفاده قرار می گیرند که کالای فروخته شده دارای حجم و ارزش زیادی بوده و خرید کالا خواستار طولانی کردن مدت پرداخت مبلغ کالا بین حدود 30 تا 90 روز باشد. در بانکداری و عملیات اعتباری بازرگانی ، اسناد در واقع شکلی از ابزار اعتباری برای تضمین عملیات استقراض می باشند. همچنین اسناد دریافتنی ممکن است در اثر فروش دارایی های ثابت و سایر مبادلات بازرگانی دریافت شوند.

ارزیابی اسناد دریافتنی (در توضیح حسابداری اسناد دریافتنی) :

همان طوری که در مورد حساب های دریافتنی هم گفته شد ، ارزش صحیح اسناد دریافتنی و ابزارهای مالی مشابه ، ارزش متعارف جاری (یا ارزش فعلی) آنها را در زمان تحصیل است.

اسناد دریافتنی هم ممکن است مانند حساب های دریافتنی غیرقابل وصول تشخص داده شوند.

اگر واحد تجاری در عملیات خود از اسناد دریافتنی استفاده کند و در پایان سال دارای مبالغ با اهمیتی از اسناد در جریان باشد ، باید طبق روندی که در مورد حساب های دریافتنی گفته شد ، مبلغ اسناد دریافتنی مشکوک الوصول را برآورد نماید.

اسناد دریافتنی تقریباً همگی دارای بهره هستند و تنها در موارد معدودی اسنادی هستند که د رمتن آنها عبارت بدون بهره ذکر می شود.

موضوع ارزش زمانی پول همیشه مطرح است و ارزش فعلی مبلغ اسناد به طور یقین از ارزش آنها در زمان سررسید بیشتر نیست.

ارزش فعلی اسنادی که اصطلاحاً بدون بهره نامیده می شوند با توجه به نرخ بهره کمتر از ارزش آنها در زمان سررسید است در مقابل اگر اسناد دریافتنی بهره دار باشند ، ارزش اسمی آنها با ارزش فعلیشان در زمان صدور برابر است.

این موضوع را با ذکر مثالی توضیح می دهیم (در توضیح حسابداری اسناد دریافتنی) :

فرض کنید که در ازای فروش اجناس ، دو نوع سفته دریافت کرده ایم.

برای یکی از فروش های اقساطی ، مشتری الف سفته یک ساله ای با نرخ بهره 12% و ارزش اسمی 250.000 ريال ارائه می کند.

در فروش قسطی دوم ، مشتری ب سفته یک ساله بدون بهره ای به مبلغ اسمی 280.000 ريال می دهد.

اگر حسابدار تنها ارزش اسمی سفته ها را در نظر بگیرد ، ممکن است برای دو سفته دریافتی ثبت های زیر در دفاتر وارد شوند :

مشتری الف :

اسناد دریافتنی                                     250.000

.         فروش                                                            250.000

ثبت فروش کالا و دریافت سفته 12 درصدی

مشتری ب (در توضیح حسابداری اسناد دریافتنی) :

اسناد دریافتنی                                   280.000

.         فروش                                                           280.000

ثبت فروش کالا و دریافت سفته بدون بهره

با بررسی دقیق دو سفته با فرض این که نرخ بهره 12% مناسب و عادلانه باشد ، به این نتیجه می رسیم که هر دو با هم برابرند.

در واقع هر دو مشتری در پایان سال 280.000 ريال پرداخت می کنند و ارزش فعلی هر دو سفته 250.000 ريال (12 / 1 / 280.000 ريال ) است.

روش صحیح حسابداری این دو سفته آن است که هر دو به مبلغ 250.000 ريال در دفاتر ثبت شوند و هر زمانی که بهره 30.000 ریالی تحقق یافت ، آن را شناسایی نمایند.

بدین ترتیب سفته دریافتی از مشتری ب را نیز باید به مبلغ 250.000 ريال (مانند سفته دریافتی از مشتری الف) در دفاتر ثبت کرد و یا ترجیحاً حسابی تحت عنوان کسر اسناد دریافتنی ایجاد کرد که در نتیجه آن ارزش دفتری سفته مزبور 250.000 ريال خواهد بود.

ثبت این روش به صورت زیر است (در توضیح حسابداری اسناد دریافتنی) :

اسناد دریافتنی                                280.000

.                کسر اسناد دریافتنی                                 30.000

.                فروش                                                  250.000

ثبت فروش به مشتری ب و دریافت سفته بدون بهره

کسر اسناد دریافتنی در پایان دوره مالی مستهلک شده و به عنوان درآمد بهره شناسایی می شود.

مانده مستهلک نشده این حساب نیز در پایان دوره از مانده اسناد دریافتنی در ترازنامه کسر می شود.

در عمل اسناد دریافتنی کوتاه مدت بدون بهره را اغلب در زمان دریافت به مبلغ اسمی (ارزش اسناد در سررسید) ثبت می کنند.

در ادامه با تجزیه و تحلیل بیشتر موضوع متوجه خواهید شد که انجام این عمل باعث می شود تا دارایی ها بیش از واقع ارزیابی شده و درآمد بهره شناسایی نشود.

البته طبق اصول پذیرفته شده حسابداری ، اسناد دریافتنی باید به ارزش فعلی خود ثبت شده و حساب ها و اسناد دریافتنی تجاری با شرایط معمول که سررسید آنها کمتر از یک سال است به ارزش اسمی ثبت گردند.

چنانچه مبلغ بهره تحقق نیافته مستتر در اسناد ، با اهمیت باشد ، در آن صورت ممکن است دارایی ها ، حقوق صاحبان سهام و سود خالص دوره ای که حساب ها و اسناد دریافتنی در آن دوره ثبت می شوند ، بیش از واقع در ترازنامه گزارش گردند.

تنزیل اسناد دریافتنی (در توضیح حسابداری اسناد دریافتنی) :

اسناد دریافتنی قابل انتقال را می توان تنزیل کرده و یا فروخت.

اصطلاح فروش زمانی مناسب است که اسناد پشت نویسی شده و با شرط بدون برگشت به بانک یا شرکت های تامین مالی انتقال یابند.

در این صورت چنانچه امضا کننده یا صادر کننده اسناد از پرداخت مبلغ اسناد امتناع ورزد ، گیرنده اسناد نمی تواند آن را به فروشنده برگشت داده و یا ادعایی نسبت به آن داشته باشد.

اصطلاح تنزیل زمانی استفاده می شود که واحد تجاری اسناد را پشت نویسی کرده و آنها را با شرط برگشت به شخص ثالثی انتقال دهد.

در آن صورت اگر صادر کننده (سفته) ، مبلغ اسناد را بازپرداخت نکند ، واگذارنده (وام گیرنده) متعهد به پرداخت مبلغ آن می باشد.

مبلغ دریافتی هنگام تنزیل اسناد با کسر مبلغ بهره (تنزیل) از ارزش اسناد در تاریخ  سررسید محاسبه می شود.

بانک ها معمولاً مبلغ تنزیل را به جای این که براساس  مبلغ پرداختی (یا مبلغی که واحد تجاری به عنوان وام دریافت می کند) محاسبه کنند ، ارزش اسناد در زمان سررسید را مبنای محاسبه قرار می دهند.

این کار باعث می شود که نرخ موثر بهره برای بانک بیش از نرخ تنزیل باشد.

مثال (در توضیح حسابداری اسناد دریافتنی) :

برای توضیح این نکته و حسابداری مربوط به آن ، فرض کنید شرکت نسترن دو برگه از اسناد دریافتنی خود را که ناشی از فروش کالاست ، نزد بانک تنزیل می کند.

مبلغ اسمی هر دو سفته 100.000 ريال و مدت آنها یک سال است.

سفته الف بدون بهره و سفته ب دارای 15% بهره سالانه است.

نرخ تنزیل بانک نیز 15% است.

فرض کنید اسناد مورد بحث با شرط برگشت تنزیل شده است. نحوه محاسبه مبلغ دریافتی و تفاوت بین این دو مبلغ با ارزش فعلی به صورت زیر محاسبه می گردد :

———————————

 .                                                                                                   سفته الف            سفته ب

.                                                                                                   (بدون بهره)          (بهره 15%)

مبلغ اسمی اسناد                                                                             100.000               100.000

اضافه می شود : بهره تا سررسید                                                         0                         15.000

ارزش اوراق در سررسید                                                                      100.000                115.000

کسر می شود :

تنزیل بانک (15% ارزش سررسید به صورت سالانه)                                  15.000                   17.250

مبلغ دریافتی حاصل از تنزیل اسناد                                                        85.000                   97.750

ارزش فعلی براساس 15% (1.15 / ارزش در سررسید)                              86.957                  100.000

تفاوت بین ارزش فعلی با مبلغ دریافتی                                               1.957                      2.250

———————————

تفاوت بین مبلغ دریافتی و ارزش فعلی هر سفته نشان دهنده بهره اضافه ای است که بر اثر نوع محاسبه بانک ایجاد می شود ، چرا که بانک 15% نرخ تنزیل را به جای این که براساس مبلغ وام دریافتی محاسبه کند ، برمبنای ارزش در سررسید محاسبه می نماید.

بهره اضافه به عنوان هزینه بهره طی باقیمانده مدت اسناد دریافتنی شناسایی می شود.

ثبت روزنامه این دو سفته به شرح زیر است (در توضیح حسابداری اسناد دریافتنی) :

سفته الف (بدون بهره) :

زمان فروش کالا :

اسناد دریافتنی                                                 100.000

.             کسر اسناد دریافتنی                                             13.043

.              فروش                                                              86.957

زمان تنزیل اسناد :

نقد                                                              85.000

کسر اسناد دریافتنی                                          13.043

هزینه بهره تحقق نیافته                                      1.957

.              اسناد دریافتنی                                                 100.000

سفته ب (بهره 15%) :

زمان فروش کالا  (در توضیح حسابداری اسناد دریافتنی) :

اسناد دریافتنی                                                 100.000

.              فروش                                                            100.000

زمان تنزیل اسناد :

نقد                                                              97.750

هزینه بهره تحقق نیافته                                     2.250

.              اسناد دریافتنی                                                 100.000

روش دیگر ثبت تنزیل اسناد دریافتنی، بستانکار کردن حساب اسناد دریافتنی تنزیل شده (که یک حساب کاهنده دارایی است) به جای حساب اسناد دریافتنی است.

این حساب در ترازنامه از مبلغ اسناد دریافتنی کسر می شود.

وقتی اسناد در سررسید خود پرداخت می شوند ، حساب اسناد دریافتنی تنزیل شده بدهکار و اسناد دریافتنی بستانکار می شود.

چون در عمل اغلب اسناد تنزیل شده در سررسید خود پرداخت می شوند، ممکن است این ثبت روزانه انجام نشود و در عوض در زمان تنزیل ، همان حساب اسناد دریافتنی بستانکار گردد. (یعنی روش اول مورد عمل قرار گیرد).

اگر شرکت نسترن مدتی قبل از تنزیل اسناد با شرط برگشت آنها را نگه داشته باشد ، باید بهره تحقق یافته این مدت را شناسایی نماید.

فرض کنید این شرکت سفته های الف و ب را قبل ار تنزیل آنها به نرخ 12% ، به مدت شش ماه نگه داشته باشد ، در این صورت ثبت روزانه زیر مناسب خواهد بود :

سفته الف (بدون بهره) (در توضیح حسابداری اسناد دریافتنی) :

شناسایی درآمد بهره برای شش ماه :

کسر اسناد دریافتنی              6.522

.          درآمد بهره                             6.522

(12  / 6 * 15 / 0 * 86.957 ريال)

ثبت تنزیل اسناد با نرخ 12% برای شش ماه :

نقد                                  108.100

.           بهره دریافتنی                           7.500

.           اسناد دریافتنی                         100.000

.           درآمد بهره تحقق نیافته               600

محاسبه مبلغ دریافتی (در توضیح حسابداری اسناد دریافتنی) :

ريال 108.100 = (12 / 6  * 115.000 ريال) – 115.000 ريال

سفته ب (بهره 15%) :

شناسایی درآمد بهره برای شش ماه :

بهره دریافتنی              7.500

.          درآمد بهره                             7.500

(12  / 6 * 15 / 0 * 100.000 ريال)

ثبت تنزیل اسناد با نرخ 12% برای شش ماه :

نقد                                  94.000

کسر اسناد دریافتنی          6.521

.           اسناد دریافتنی                         100.000

.           درآمد بهره تحقق نیافته               521

محاسبه مبلغ دریافتی :

ريال 94.000 = (12% * 12 / 6  * 100.000 ريال) – 100.000 ريال

521 ريال اضافه بر 94.000 ريال دریافتی نسبت به ارزش دفتری 93.479 ريال ( 93.479 ريال = 6.521 – 100.000 ريال ) که ناشی از تنزیل سفته الف می باشد ، نشان دهنده درآمد بهره اضافه ای است که باید طی شش ماه باقیمانده عمر اسناد دریافتنی شناسایی شود.

به همین ترتیب 600 ريال اضافه دریافتی علاوه بر 108.100 ريال نسبت به ارزش دفتری 107.500 ريال (107.500 ريال = 7.500 + 100.000 ريال ) ناشی از تنزیل سفته ب به عنوان درآمد بهره تحقق نیافته شناسایی می شود.

در هر صورت درآمد بهره اضافی ناشی از آن است که شرکت نسترن اسناد را با نرخ 12% که کمتر از نرخ بازده سالانه 15 درصدی است ، تنزیل کرده است.

چنانچه هر یک از سفته ها نکول شود ، شرکت نسترن ملزم به پرداخت ارزش سررسید سفته و هر گونه کارمزد یا هزینه واخواستی است که بانک بابت این نکول پرداخت کرده است.

چنانچه سفته ای نکول شود سریعاً باید توسط بانک به پشت نویسی کننده (واگذارنده) آن اطلاع داده شود.

در غیر این صورت چنانچه تا چند روز پس از سررسید به متعهد یا پشت نویسی کننده اطلاع داده نشود ، وی تصور می کند که اسناد دریافتنی وصول شده است.

وقتی سفته ای نکول می شود ، مبلغ پرداختی به بانک به حساب های دریافتنی (یا اسناد دریافتنی نکول شده) بدهکار می شود.

به دنبال آن اگر سفته مزبور وصول شد ، این حساب بستانکار می شود.

اگر هم شرکت نسترن موفق به دریافت مبلغ سفته نشود ، این طلب از طریق بدهکار کردن حساب ذخیره مطالبات مشکوک الوصول از حساب ها حذف می گردد.

طرف تنزیل کننده اسناد دریافتنی به طور مشروط و تا زمانی که صادر کننده (متعهد) مبلغ کل آن را در سررسید نپرداخته نسبت به آن متعهد است ، یعنی یک بدهی احتمالی برای آن متصور خواهد بود.

زیان احتمالی را می توان (در توضیح حسابداری اسناد دریافتنی) :

1 )

در یادداشت های همراه صورت های مالی افشا نمود ؛

2)

به صورت اشاره (داخل پرانتز) در ترازنامه نشان داد و یا

3)

تحت عنوان اسناد دریافتنی تنزیل شده از اسناد دریافتنی در ترازنامه کسر نمود.

البته افشای زیان احتمالی در یادداشت های همراه صورت های مالی رایج تر است.

محاسبه ارزش فعلی اسناد دریافتنی :

نرخ متعارف جاری بهره برای محاسبه ارزش فعلی اسناد دریافتنی به عواملی نظیر اعتبار صادر کننده اسناد ، نوع وثیقه ارائه شده برای این منظور باید تقریباً به نرخ بهره سایر منابع تامین مالی  نزدیک باشد.

برای تشریح نحوع محاسبه ارزش فعلی اسناد دریافتنی ، فرض کنید در 29 اسفند ماه سال 1398 ، شرکت ارکیده صورت حسابی به مبلغ 39.930 ريال برای یک از مشتریان خود می فرستد که با اعتراض وی روبرو می شود.

بالاخره دو طرف توافق می کنند که مبلغ به صورت حساب طی سه سال در سه قسط مساوی 13.310 ريال پرداخت شود.

شروع پرداخت از 29 اسفند ماه سال 1399 می باشد.

شرکت ارکیده سه برگه سفته بدون بهره هر کدام به مبلغ 13.310 ريال در تاریخ 29 اسفند ماه سال 1398 دریافت می کند.

به نظر شما سفته های دریافتی را چگونه باید در دفاتر شرکت ارکیده ثبت کرد ؟  (در توضیح حسابداری اسناد دریافتنی)

اگر نرخ متعارف جاری بهره ، 10% در سال باشد ، چطور؟

ابتدا باید ارزش فعلی سه سفته را با استفاده از فرمول زیر :

یا با بهره گیری از جدول ارزش فعلی ، سالواره های دریافتی به شرح زیر محاسبه نمود :

مبلغ دریافتی های سالانه (سفته)                                                                          13.310 ريال

ارزش فعلی 1 ريال دریافتی در پایان هر سال طی 3 سال با نرخ بهره 10%                        ×

(استخراج شده از جدول سالواره یا محاسبه با استفاده از فرمول بالا)                              486853 / 2

ارزش فعلی سفته های دریافتی در پایان هر سال ، طی مدت سه سال با نرخ 10%          33.100  %

ثبت روزنامه لازم برای ارسال صورت حساب ارائه خدمات ، دریافت سفته توسط ارکیده در 29 اسفند ماه 1398 و دریافت مبلغ سفته ها در پایان هر سال به شرح زیر می باشد. (فرض ما بر این است که سفته ها به مبلغ اسمی 39.930 ريال ثبت شده و حساب کسر اسناد دریافتنی به مبلغ 6.830 ريال ایجاد شده و طی عمر اسناد مستهلک می گردد.)

29 اسفند 1398 :  (در توضیح حسابداری اسناد دریافتنی)

حساب های دریافتنی                              39.930

.         درآمد حق الزحمه                                             39.930

ثبت ارسال صورت حساب برای مشتریان

29 اسفند 1398 :

اسناد دریافتنی                                        39.930

درآمد حق الزحمه                                     6.830

.              کسر اسناد دریافتنی                                          6.830

.              حساب های دریافتنی                                         39.930

ثبت دریافت سفته های بدون بهره به مبلغ اسمی 39.930 ريال ، قابل پرداخت طی سه قسط هر یک سالانه به مبلغ 13.310 ريال.

سفته ها به ارزش فعلی خود و بر مبنای نرخ بهره سالانه 10% ثبت شده اند.

29 اسفند سال 1399 :  (در توضیح حسابداری اسناد دریافتنی)

نقد                                                     13.310

کسر اسناد دریافتنی                                 3.310

.              اسناد دریافتنی                                              13.310

.              درآمد بهره                                                    3.310

ثبت وصول اولین سفته و درآمد بهره سال اول (3.310 ريال = 1 / 0 * (6.830 ريال – 39.930 ريال ))

29 اسفند ماه 1400 :

نقد                                                     13.310

کسر اسناد دریافتنی                                 2.310

.              اسناد دریافتنی                                              13.310

.              درآمد بهره                                                    2.310

ثبت وصول سفته دوم و درآمد بهره سال دوم

( 2.310 ريال = 1 / 0 * (3.520 ريال – 26.620 ريال))

( 3.520 = 3.310 – 6.830 ) و ( 26.620 = 13.310 – 39.930 )

29 اسفند ماه 1401 :  (در توضیح حسابداری اسناد دریافتنی)

نقد                                                     13.310

کسر اسناد دریافتنی                              1.210

.              اسناد دریافتنی                                              13.310

.              درآمد بهره                                                    1.210

ثبت وصول سفته سوم و درآمد بهره سال سوم

(1.210 ريال = 1 / 0 * ( 1.210 ريال – 13.310 ريال ))

(1.210 = 2.310 – 3.520 ) و ( 13.310 = 13.310 – 26.620 )

در ثبت روزنامه دوم در تاریخ 29 اسفند سال 1398 ، مبلغ 6.830 ريال کسر اسناد دریافتنی در واقع کاهنده حسابی است که قبلاً به عنوان درآمد حق الزحمه ثبت شده بود.

کسر اسناد طی سه سال عمر اسناد دریافتنی با نرخ 10% در سال نسبت به ارزش دفتری اسناد در ابتدای سال مستهلک شده و به عنوان درآمد بهره شناسایی می شود.